Keep (it) Swinging: Het Misha Mengelberg-Piet Noordijk Quartet in unieke live-opnamen

Het legendarische MENGELBERG-NOORDIJK QUARTET in uniek concert (7 april 1966)
Het vijfde album in de serie: Jazz at the Concertgebouw.
Hans Koert

Misha Mengelberg-Piet Noordijk Quartet: Live at the Concertgebouw (English) Het Misha Mengelberg-Piet Noordijk Quartet in unieke live-opnamen. (Nederlands)

Onlangs verscheen het vijfde album in een prachtige serie unieke live-opnamen, uitgebracht door het voormalig Nederlands Jazz Archief ( nu MCN) in de serie: Jazz at the Concertgebouw. Eerdere uitgaven bevatten opnamen van live-concerten in het concertgebouw van grote Amerikanen als Chet Baker ( 1955), Gerry Mulligan ( 1956), J.J. Johnson ( 1957) en Sara Vaughan (1958), alle oorspronkelijk opgenomen door Lou van Rees, de toen welbekende impresario. Het Mengelberg-Noordijk album is het eerste in deze reeks met een Nederlandse groep, die zijn sporen verdiende: Misha Mengelberg - Piet Noordijk Quartet.

Voorkant van het boekje in de CD Misha Mengelberg-Piet Noordijk Quartet - Journey ( MCN 1101) foto: NJA / Bob van Grevenbroek)
Het Mengelberg-Noordijk album is de eerste in deze serie met een Nederlands kwartet, dat ook toen al opviel door haar kwaliteit. Het kwartet bestond uit een aantal bekende Nederlandse jazzmusici als Piet Noordijk op altsax, Misha Mengelberg aan de piano, Rob Langereis op bas en Han Bennink op slagwerk. Op twee tracks speelt de Amerikaanse trompettist Ted Curson mee als gastspeler, zowel in het Mengelberg-Noordijk Quartet als in Boy's Big Band, het orkest o.l.v. Boy Edgar; een band die met recht een All-Star band genoemd had kunnen worden, gezien haar bezetting. Deze band behoorde tot de meest vooruitstrevende progressieve big bands van ons land en bevatte de crème de la crème van de Nederlandse jazz ( waaronder Piet Noordijk en saxofonist / componist Theo Loevendie).

Han Bennink ( foto: Provinciale Zeeuwse Courant ( 16 oktober 1969) (bron: Krantenbank Zeeland)
De jazz had het, volgens Ben Zwanink in het bijbehorende boekje, zwaar te verduren in de jaren zestig. De belangstelling van de jeugd ging in die dagen, net als elders in de wereld, meer en meer uit naar andere soorten muziek: De belangstelling voor jazz was tanende, wat zich uitte in afnemende bezoekersaantallen, het sluiten van jazzclubs en krimpende werkgelegenhied voor muzikanten. De jazzmuziek moest het afleggen tegen de Rhythm and Blues en de beatmuziek en de jeugd werd, vanwege Elvis's opvallende hooggekamde kuif, vetkuiven genoemd ( of in Amsterdam Dijkers) of Nozems en de fans van de beatmuziek lieten hun haar groeien tot volgens de gevestigde orde onrustopwekkende lengten. Jazzmuziek was niet langer hip. In de tweede helft van de jaren zestig was ook ik tiener, maar, hoewel ik een buikschuiver had (een Rap) en naar groepen als The Bintangs of de Delta Bluesband ging in de Vroone in Kapelle ( want daar waren de meiden),was ik nieuwsgierig naar de jazzscene, zoals zich die manifesteerde in concerten van Nieuwe Muziek in Middelburg of in De Veste in Goes. Daar ging ik luisteren naar de ICP (Instant Composers Pool), Willem Breuker, Leo Cuypers en, uiteraard, Han Bennink. Toegegeven - of ik het allemaal begreep, dat weet ik niet; over alles wat ik hier beschrijf, wist ik toen nog weinig af, maar voor mij was het, denk ik, de manier om me te onderscheiden en me af te zetten tegen de gevestigde orde, die verdeeld was over wie nu de beste was: The Beatles of The Stones. Daar hield ik me ver buiten.
Voor veel Zeeuwse jazzliefhebbers ontging het nieuws dat het Misha Mengelberg-Piet Noordijk Quartet zou spelen in het Concertgebouw, april 1966, met voor de pauze, voor het optreden van Boy's Big Band. Voor de jazzliefhebbers in de Randstad eindelijk weer eens een mooi jazzconcert!

Piet Noordijk ( foto: Provinciale Zeeuwse Courant - 27 december 1965) (bron: Krantenbank Zeeland)
De twee leiders van de groep, Piet Noordijk en Misha Mengelberg waren twee tegenpolen. Piet Noordijk startte zijn carriere in de jaren vijftig in een all-round kwintet met zijn broer Kees, die hij omschrijft als mijn eerste en beste leraar. Hij was gefascineerd door de muziek van Charlie Parker. Hij speelde, behalve in het kwintet met zijn broer Kees ook met Ger van Leeuwen, Pia Beck en Frans Poptie voordat hij in 1964 met Misha ging spelen. Misha Mengelberg, geboren in Kiev in Rusland in 1935, groeide op in een muzikaal nest. Zijn vader, Karel Mengelberg, was gedurende de jaren twintig en dertig een klassiek componist en dirigent van verschillende koren en symfonieorkesten. In 1935 werkte hij voor Ukrainfilm in Kiev. Vandaar ........ Zijn oom, Wilem Mengelberg, was veel jaren de gevierde componist en dirigent van het Concertgebouworkest.

Misha Mengelberg-Piet Noordijk Quartet - Journey ( MCN 1101) (hoes: Egbert Luys) (foto : NJA / Bob Van Grevenbroek)
Hoewel Misha het klassieke componeren en muziektheorie had gestudeerd aan het Koninklijk Conservatorium van Den Haag, raakte hij geboeid dor de muziek van de moderne componist John Cage, die nogal wat progressieve ideeën had over muziek. Misha raakte ook gefascineerd door de jazz, met name de muziek van Thelonious Monk, wiens ritmische ideeën en harmonieën ook heel wat rimpelingen in de vijver van de mainstream jazz veroorzaakte. De jonge slagwerker Han Bennink, opgeleid als grafisch kunstenaar, ontmoette Misha begin jaren zestig en ze deelden elkaars fascinatie voor wat later de geïmproviseerde muziek genoemd zou gaan worden.

Het Misha Mengelberg-Piet Noordijk Quartet trad op tijdens het Newport Jazzfestival (juli 1966) - De eerste Europes groep die daar mocht optreden. (Provinciale Zeeuwse Courant - 2 juli 1966) (bron: Krantenbank Zeeland) (klik op de foto voor een vergroting)
Zowel Rob Langereis, die toen al een veelgevraagd begeleider was op bas voor musici als Ted Curson en Lee Konitz, en de Charlie Parker adept, altsaxofonist Piet Noordijk, waren ervaren muzikanten, die speelden in de bebopstijl en hielden ervan te swingen als dat zo uitkwam - in feite dus tegenpolen van Misha en Han, die liever de grenzen van de muziek opzochten. Misschien daarom maken deze verschillen het concert zo bijzonder. In vijf, meest lang uitgesponnen nummers, improviseren de vier musici op composities van Misha Mengelberg, zoals Driekusman Total Loss, dat dezelfde opbouw in akkoorden heeft als het bekende I Got Rhythm en laat horen dat Misha gefascineerd is door Monk. De compositie Journey is het langste nummer van de set ( bijna een kwartier) en leert hoe bijzonder deze groep is. In dat kwartiertje kom je, als je goed luistert, allerlei aspecten tegen, die deze plaat zo bijzonder maakt - het heeft langzame en snelle passages, met tempowisselingen, solo's en ensemblewerk ....... Wat kan er veel gebeuren in een kwartiertje!

Het kwartet Quartet stond aangekondigd voor een concert in de stadsschouwburg van Middelburg op 20 januari 1967. (Provinciale Zeeuwse Courant - 10 januari 1967) (bron: Krantenbank Zeeland)
Dit historisch document is één van de laatste opnamen, die dit kwartet maakte voordat het uiteen viel. In juli speelde het kwartet nog op het pretentieuze Newport Jazzfestival, maar de wil om door te gaan met dit succesvolle kwartet was er niet meer .......... daarvoor waren de tegenstellingen tussen de vier te groot. In januari 1967 viel het doek: Piet Noordijk ging spelen in de Stork Town Dixie Kids en begeleidde vocalisten als Edwin Rutten en Ann Burton. Rob Langereis bleef grote Amerikanen begeleiden zoals Ben Webster, Misha en Han gingen hun eigen weg. Samen met Willem Breuker vormden ze het ICP ( De Instant Composers Pool), die de Nederlandse jazz uiteen leek te doen vallen in twee groepen: de meer traditionelen, die speelden in de swingtraditie en de nieuwe muziek oneerbiedig bestempelden als Piep Knars Knor muziek en de groep geïmproviseerde musici die zich verenigden in groepen als de ICP en later het Willem Breuker Kollektief.

Het concert van 20 januari 1967 wordt uitgesteld ( Provinciale Zeeuwse Courant - 13 januari 1967) ( bron: Krantenbank Zeeland)
De Provinciale Zeeuwse Courant, het regionale nieuwsblad voor zuidwest Nederland, kondigde het concert van het Misha Mengelberg-Piet Noordijk Quartet aan voor 20 januari, 1967 in de Schouwburg in Middelburg, maar een week ervoor meldt de krant dat het concert uitgesteld wordt omdat ....(er) geen garanties waren dat de saxofonist Piet Noordijk en de bassist Rob Langereis op deze avond deel zouden uitmaken van de groep. Het concert zou nooit meer plaats vinden, omdat de groep uiteengevallen was.

Het Misha Mengelberg-Piet Noordijk Quartet -Journey, live at The Concertgebouw (April 1966): Deze schitterende vijfde plaat in de serie Jazz at the Concertgebouw uitgegeven door het Nederlands Jazzarchief, onderdeel van het Muziek Centrum Nederland, dat door de bezuinigingen opgeheven dreigt te worden, is een uniek document in de Nederlandse en Europese jazzgeschiedenis. Het is te bestellen bij het Nederlands Jazzarchief
Hans Koert
keepswinging@live.nl

Het kan soms veel genoegen geven te luisteren naar een live-opgenomen optreden van een fraai gearrangeerde groep, jaren op elkaar ingespeelde jazzmusici, zoals bijv. het Modern Jazz Quartet, maar het wordt interessnter als de musici apart elk hun eigen verhaal te vertellen hebben - zeker als dat verhaal sterk uiteenloopt, zoals bij het legendarische Misha Mengelberg - Piet Noordijk Quartet uit de jaren zestig. Vier musici, waarvan er twee gefascineerd waren door de swing en de bebop, terwijl de andere twee graag de grenzen van de geïmproviseerde muziek opzochten ....en zoiets levert natuurlijk fascinerende improvisaties op..... Dankzij het Nederlands Jazz Archief kunnen we nu genieten van dit unieke concert van een al even unieke groep, dat maar enkele jaren bestond en jazzgeschiedenis schreef door als eerste Europese band op het befaamde Newport Jazzfestival op te treden: Het Misha Mengelberg-Piet Noordijk Quartet. De Keep Swingingblog volgt dit soort bijzondere uitgaven, zoals van het Nederlands Jazzarchief. Je kunt de bijdragen op de blog volgen via Twitter (#keepswinging) of Facebook (Keep Swinging nieuwsbrief) of vraag de nieuwsbrief aan ( keepswinging@live.nl)