Disque Pathé: Een krasse antieke honderdjarige

DISQUE PATHÉ: een krasse antieke honderdjarige
Disque Pathé: Het dateren van deze platen gaat vaak gepaard met een stevige hoofdpijn (Gérard Frappé)
Hans Koert
(met dank aan Gérard Frappé)
Disque Pathé: an antique 100 year old disc (English) - Disque Pathé: Een krasse antieke honderdjarige (Nederlands)

Zelden lopen de onderwerpen op de Keep Swinging blog zo uiteen als deze week. Morgen een verslag over het concert van gisteravond met het Gerald Clayton Trio in Porgy en Bess (Terneuzen) - vandaag een "kras" oudje, die nog steeds door de kamer marcheert, en zijn honderdjaar niet is aan te zien ....!

Een maand geleden vond ik op de Doctor Jazz Dag in Wageningen een oude schellak 28 cm Disque Pathé. Op beide zijden een mars gecomponeerd door John Philip Sousa, namelijk de Washington Post en de Star (sic) and Stripes for Ever. Eerstgenoemde werd door John Philip Sousa gecomponeerd op verzoek van de Washington Post, een krant, ter opluistering van de één of andere wedstrijd in het schrijven van essays. De prijsuitreiking, waarvoor de mars bedoeld was, vond plaats in 1883. Sousa was de dirigent van de United States Marine Band, waarvan de ontstaansgeschiedenis teruggrijpt tot 1798. Deze mars, The Washington Post zou één van de populairste Amerikaanse marsen worden. De titel Stars and Stripes For Ever, refereert uiteraard aan de Amerikaanse vlag en werd door Sousa op kerstavond 1896 gecomponeerd, naar aanleiding van de dood van zijn bandmanager David Blakely. Het nummer zou de nationale mars van de VS worden. Let op dat de titel op de plaat abusievelijk zonder s geschreven is: Star (sic) and Stripes For Ever - De Engelse taal was, ook toen al niet, de sterktste kant van de Fransen. De naam van de uitvoerende band wordt niet genoemd en dus blijft dit gissen. Ik kocht de plaat in een originele hoes, vooral vanwege zijn historische waarde...... Dit soort grote 28 cm Disque Pathéplaten dateren meestal uit de eerste twee decennia van de twintigste eeuw.
The Washington Post - 32212 - P.F. ( = Pathé Freres) ca. 1910 als Disque Pathé 7050 ( verzameling: Hans Koert)
Begin 1900 waren de eerste geluidsdragers ontwikkeld en waren er twee systemen aan te wijzen: de wasrollen, ontwikkeld door Thomas Alva Edison en de platte grammofoonplaat van Emile Berliner waren toen gangbaar. We weten ondertussen dat de grammofoonplaat uiteindelijk de standard geworden is en na 1910 zag je vooral de, eerst eenzijdige, later dubbelzijdige schellakgrammofoonplaten - het gebruik van wasrollen zou na 1915 langzaam uitsterven. In Europa plaatsten rond 1900 de gebroeders Pathé, Charles en Émile Pathé, een Edison Phonograph in hun bistro in Parijs en dat was zo'n succes dat ze in 1905 een eigen, eenzijdig bespeelbare, platte grammofoonplaat ontwikkelden. De Disque Pathé werd in feite alleen populair in Frankrijk en ze waren, qua formaat ( de mijne is 28 cm), qua draaisnelheid ( 90 toeren per minuut i.p.v. de gebruikelijke 78), en het feit dat de naald vanaf de spindel naar de buitenrand bewoog i.p.v. andersom, uniek. De groef was verticaal gesneden ( het zgn. hill and dale principe, dat later ook deels door Edison werd ingepalmd) en niet horizontaal, (de informatie zit links en rechts in de groef) zodat je de plaat niet met een stalen naald moest afspelen maar met een speciale .005-inch doorsnee safiernaald, geslepen als een bolletje (0.13 mm.). Voor jullie wellicht leuk te weten - ik kon de plaat niet afspelen op mijn elektrische 78-toerengrammofoon uit de jaren zestig, maar wel op de slingergrammofoon uit 1930 die nog met stalen naalden werkt en, hoewel de stalen naalden uiteraard in principe alleen voor een laterale groef bestemd zijn toch de plaat moeiteloos van binnen naar buiten afspeelde.
The Star (sic) and Stripes For Ever - 31356 ca. 1910 als Disque Pathé 7086 ( verzameling: Hans Koert)
Ik vond een leuk filmpje waarin een verzamelaar laat zien hoe je een oude Disque Pathé uit 1906 moet afspelen.

Ik was natuurlijk erg nieuwsgierig naar de leeftijd van de plaat en eventuele andere informatie. Ik vroeg aan onze eigen Nederlandse 78-toerenlabel expert Han Enderman naar de verschijnings- of opnamedatum van deze plaat, maar hij schreef: Van geen label begrijp ik zo weinig als Franse Pathé. Dat zegt genoeg.....


De Disque Pathé in zijn pochette originale - originele hoes. ( verzameling: Hans Koert)
De expert, die alles weet over vroege Franse Pathé's, is Gérard Frappé en hij schreef me een uitvoerige reactie. Ik zal die reactie integraal (in vertaling) weergeven: De manier waarop Pathé zijn platen nummert is altijd erg ondoorzichtig geweest en het heeft me al heel wat hoofdpijn gekost platen te dateren. Jouw plaat is een 90-toeren plaat (per minuut), dus is hij gemaakt tussen 1906 en 1916. Ik ga er van uit dat hij 28 cm is en geen 35 cm; die verschenen pas na 1911. Ik heb geprobeerd de informatie te vinden in de Pathécatalogi, die beschikbaar zijn. Ik vond hem in de Girard & Boitte catalogus 1910; de plaat staat niet in de reguliere Pathécatalogus van 1910. Wel vond ik dezelfde titels uitgevoerd door orkesten gedirigeerd door Franse dirigenten als Gille en Bosc, maar met verschillende catalogusnummers. Het orkest op jouw platen is PF, wat betekent "Pathé Frères". Ik weet niet of Bosc of Gille de dirigenten waren. Ik denk dat jouw opnamen dateren uit 1910, want in dat jaar werden er verschillende buitenlandse dansen geïntroduceerd in de Pathécatalogus omdat er behoefte was aan een "fris nieuw geluid" i.p.v. de ouderwetse "walsen en polka's". Het matrixnummer 32212 C.G. suggereert dat de plaat werd geproduceerd in Chatou (bij Parijs).
Gérard wees me verder op het feit, dat de marsen op mijn plaat gespeeld worden op "z'n europees" - zonder een greintje swing. Hij schrijft hierover: (in vertaling) Over de introductie van Amerikaanse dansen in Europa valt nog wel het één en ander grappigs te vertellen, Hans. De Franse uitgevers namen de partituren als uitgangspunt en niet bijvoorbeeld een in Amerika opgenomen grammofoonplaat, dus werd een nummer als Alexander's Ragtime Band, in Frankrijk heette het: "Le pas de l'ours" in de Franse uitvoering een soort polka. Ik vermoed dat je Stars and Stripes net zo "stijf Europees" klinkt......... dat veranderde pas na 1917 toen de eerste Amerikaanse militaire bands o.l.v. van John Philip Sousa naar Europa kwamen - die wisten hoe te swingen.
Mijn oude Disque Pathé is dus uit 1910, meer dan honderd jaar oud - antiek mag ik hem dus noemen. Ik vraag me af of mijn cd's in 2111 nog af te spelen zijn?

Gérard Frappé heeft een uitgebreide website over oude Franse platen, getiteld DLBEAAF ( De La Belle Époque Aux Années Folles), gewijd aan deze bijzondere Franse platen, waarvan het systeem van "putjes" in de groef na 1920 achterhaald werd door de laterale groef om, in feite, in 1980 weer als cd uit de ijskast gehaald te worden. Op deze site gaat Gérard ook uitgebreid in op de datering van de Disque Pathé. Hoofdpijn krijg je ervan, dat weet ik nu. Merci Gérard!

Hans Koert
keepswinging@live.nl

Als je je nog niet opnieuw hebt geregistreerd voor de Keep Swinging nieuwsbrief, doe het dan vandaag .... Na 1 juni wordt hij alleen verzonden aan diegenen die zich voor de nieuwe nieuwsbrief geregistreerd hebben. Eén mailtje is genoeg om je te registreren.

Een paar maanden geleden vond ik een grote 28 cm grammofoonplaat van het label Pathé, een Disque Pathé, op de Doctor Jazz Dag in Wageningen. Hoewel ik geen echte 78-toeren (een understatement deze keer) verzamelaar ben, kon ik deze 90-toeren (!) plaat niet laten liggen - zo vaak kom je dit soort honderdjarigen niet tegen, die, nog steeds prima klinken, spelend van binnen naar buiten, op de oude slingergrammofoon. De oudjes doen het nog best. Ik vraag me af of iemand in 2111 nog geluid uit een cd kan krijgen? Als je niets van de Keep Swinging blog wilt missen, volg haar dan via Twitter of vraag de nieuwsbrief.
Retrospect Oscar Aleman Choro Music Flexible Records Hit of the Week-Durium Friends of the Keep Swinging blog Keep Swinging Contributions