Keep (it) Swinging: Dick Willebrandts en zijn Radio-Orkest: Unieke radio-opnamen (1943)

DOCTOR JAZZ brengt onbekende oorlogsopnamen uit.
Oude glasplaten, gemaakt voor de Deutsche Europa Sender, laten Dick Willebrandts swingen.
Hans Koert.

Dick Willebrandts en zijn Radio-Orkest: Unieke radio-opnamen (1943) (Nederlands) Dick Willebrandts and his Radio band: Unique 1943 Swing recordings (English)

Tijdens de laatste Doctor Jazz Dag liet ik me zelf verleiden door Swingmaster (50% korting) tot het kopen van de Proper Box Swing Tanzen Verboten, een viertal cd's met een verzameling Swing Music and Nazi-Propaganda Swing During World War II. Deze box, waarbij op het doosje het hakenkruis waarschijnlijk bewust weggelaten is, ( i.t.t. de CD-hoesjes en bijbehoren boekje) bevat een drietal cd's die een overzicht geven van de swingmuziek, zoals die te horen was in bezet Europa en Duitsland en één cd met opnamen van Charlie and his Orchestra, het Duitse propagandaorkest, dat m.b.v.

mooie swingarrangementen, verwerpelijke teksten de ether in stuurde in de hoop de "luisteraar" te manipuleren. De CD Swing in Occupied Europe (1940-1944) bevat voor meer dan de helft opnamen van Nederlandse orkesten als de Ramblers en de bands van Ernst van't Hoff en Dick Willebrandts. Van laatstgenoemd orkest, dat van pianist Dick Willebrandts staan er vier nummers op van een radio-uitzending uit de tweede helft van 1943, radio-opnamen voor de D.E.S., zoals die eerder op de Grannyphone CD Deep In My Heart in 1989 uitgebracht waren. De Stichting Doctor Jazz, uitgever van het blad Doctor Jazz Magazine heeft nu een vervolg uitgebracht van deze Grannyphone CD op haar eigen label, getiteld Dick Willebrandts en zijn Radio-Orkest: Yearning. Tijd om aandacht te besteden aan deze unieke serie radio-opnamen.

Dick Willebrandts en zijn Radio-Orkest: Yearning (DJ 008)
De amusementsmuziek tijdens de eerste helft van de jaren veertig werd in onze streken uiteraard sterk beïnvloed door de ideeën, regels en voorschriften, die de Duitse bezetters hadden verordineerd m.b.t. negroïde en negritische elementen in dans- en amusementsmuziek. In de theorie betekende dat, dat Engelse- en Amerikaanse nummers niet meer vertolkt mochten worden, dat muziek "straight", d.i. volgens de Europeesche klankvoorstelling, gespeeld moest worden zonder syncopen of swingelementen en dat dansen op dit soort muziek uit de boze was. Tijdens de eerste jaren van de oorlog werd er, als de mogelijkheid zich voordeed, nog wel eens stiekem, bewust de hand gelicht met deze verordeningen, maar vanaf 1943 en 1944 en zeker in het laatste oorlogsjaar, werd dat steeds moeilijker, en kwamen heel wat muzikanten zonder werk of werden te werk gesteld in Duitsland.

Dick Willebrandts op een promotiefoto uit de jaren dertig (1935) ( bron: Doctor Jazz Magazine no. 113 (juni 1986)
De keuzes, die toen gemaakt werden door sommige muzikanten om aan het werk te kunnen blijven, waren vaak pragmatisch en werden later niet altijd begrepen. Muzikanten gingen voor kortere of langere tijd in Duitse orkesten spelen; Belgische en Nederlandse orkesten, zoals dat van Ernst van't Hoff of Fud Candrix, grepen de kans aan om in Duitsland op te treden of platen te maken; alles om maar aan het werk te blijven en brood op de plank te houden. Hoe gewiekst de Duitse propagandamachine was, kun je horen in de opnamen van het beruchte Charlie and his Orchestra, een radio-orkest, dat via de ether haar gal over de joden uitspuugde, met beledigende en vernederende teksten (in het Engels) richting Engeland zonden, ingebed in swingende muziek. Ook hier speelden Nederlandse en Belgische muzikanten mee, al dan niet gedwongen door de Duitse bezetter.

Het Dick Willebrandts orkest tijdens een optreden in1943 in het City Theater (Amsterdam). ( foto: Herman Openneer) ( bron: Ongewenschte Muziek - Kees Wouters)
Het orkest van Dick Willebrandts, dat in 1943 nog opnamen voor Decca maakte met Nederlandse titels als Zomernachtfeest, Ik ben verliefd op de keukenmeid, Ik zing voor jou en Oh Oh Oh Zonnetje, en mateloos populair was, kreeg in juni 1943 te horen dat ze dienstverpflichtet moesten gaan optreden voor de D.E.S., de Deutsche Europa Sender, een zender, die uitzendingen met westerse muziek zou gaan brengen, op Calais II, zoals de radiozender Hilversum 2 zou gaan heten. Swingmuziek, met als doel de Europese luisteraars weg te kapen bij gelijksoortige populaire muziekprogramma’s uitgezonden door bijvoorbeeld de BBC. Wat buiten de studie streng verboden was, werd nu ineens wel toegestaan.

Voorwaarden aan het verleenen van een vergunning vor dans- en amusementsmuziek. (bron: Ongehoord - 1940-1945- amusement en propaganda tijdens de bezetting) (Beeld en Geluid- Hilversum) ( klik op de foto voor een vergroting)
Kapelle Willebrandts, zoals de opnamesheet vermeldt, mocht putten uit het Engelse- en Amerikaanse repertoire, zonder de titels te hoeven aan te passen en mocht swingende arrangementen spelen zonder enige beperking. De glasplaten, waarop de nummers vastgelegd werden, zijn door geluidsrestaurateur en - technicus Harry Coster puntgaaf gedigitaliseerd en 25 van deze nooit eerder uitgebrachte opnamen, staan nu op een unieke CD, uitgebracht door de Stichting Doctor Jazz: Dick Willebrandt en zijn Radio-Orkest: Yearning. Wie de nummers beluistert, nummers als Blue Moon, I wished on the Moon, Sunday, Monday or Always en het titelnummer Yearning, kan zich haast niet voorstellen dat deze uit de tweede helft van de bezetting dateren. De kwaliteit van de swingmuziek, dat het orkest speelt, staat op een eenzaam hoog Europees niveau, en je realiseert je, hoe het orkest ( en de Nederlandse swingmuziek in het algemeen) zich had kunnen ontwikkelen als er geen Duitse bezetting geweest was. De opnamen voor D.E.S. zijn uit de periode augustus 1943 tot januari 1944. In september 1944, na Dolle Dinsdag, werd het akelig stil in de ether en werd ook het orkest van Dick Willebrandts ontbonden - musici werden opgepakt en anderen, waaronder Dick Willebrandts zelf, doken onder. Na de oorlog was men niet gecharmeerd van de optredens van het Dick Willebrandts orkest ten dienste van de bezetter en hij moest zich, zoals zoveel andere musici, zich dan ook bij de zuiveringscommissie's verantwoorden. Hij kwam er weliswaar genadig van af, maar bereikte na de oorlog nooit meer dezelfde populariteit als daarvoor, in bands als De Zaaiers, de O.K.Wobblers en het Cosmopolitain Orkest.

Het orkest van Dick Willebrandts in de studio in Hilversum ( 1944) (bron: Swing tanzen verboten)
Het bijbehorende boekje is, net als overigens het eerdere, bij de Stichting Doctor Jazz uitgegeven The Ramblers in Brussel (1945-1948), zeer verzorgd en informatief, samengesteld door Skip Voogd, op een wijze waaraan menige heruitgave een voorbeeld zou kunnen nemen. Een unieke uitgave met swingende muziek van de beste big band, die Nederland in de eerste helft van de twintigste eeuw voortgebracht heeft.
De plaat Dick Willebrandts en zijn Radio-orkest kan besteld worden op de Doctor Jazz pagina en tijdens de Doctor Jazz Dag in Wageningen.

Hans Koert
keepswinging@live.nl
Twitter: #keepswinging

De muziek, die orkesten tijdens de Duitse bezetting in Nederland ten gehore mochten brengen, moest ontdaan zijn van negroide- en negritische elementen - er moest een aanvang genomen worden met het herstel van den Europeeschen geest in de hier te lande gemaakte dans- en amusementsmuziek. Wie luistert naar nummers als In Een Landerige Stemming, Wat Een Weer, Wat Een Weer of Hindernisrennen, gespeeld door orkesten die tijdens de oorlog actief bleven, zoals de Ramblers of het duo Johnny en Jones, krijgt muziek voorgeschoteld, vaak ontdaan van elke vorm van swing of syncopen. Zo ook de platen van Dick Willebrandts en zijn orkest, dat in de oorlog mateloos populair was. In de zomer van 1943 werd het orkest gedwongen deel te nemen aan een nieuwe serie radioprogramma's voor de Deutsche Europa Sender, in de hoop hiermee de Nederlandse luisteraars te trekken, die anders wellicht stiekum naar de BBC zouden luisteren. Dick Willebrandts kreeg, lijkt het, carte blanche en mocht, binnen de muren van de Hilversumse studio, putten uit het Amerikaans repertoire en swingen alsof er geen bezetting of verordeningen waren ........ Ate van Delden, voorzitter van Doctor Jazz, kreeg in 1985 zo'n 150 titels op glasplaat, gemaakt door Dick Willebrandts en zijn Radio-Orkest voor deze D.E.S. uitzendingen. Een selectie staat nu op een nieuwe cd, getiteld Dick Willebrandts en zijn Radio-Orkest: Yearning (DJ 008). Keep Swinging was verrast door deze "on-oorlogse" opnamen, die bewijzen hoe geweldig goed het orkest van Dick Willebrandts was. Als je op dit soort unieke opnamen gewezen wilt worden, volg dan de Keep Swingingblog via Twitter ( #keepswinging) of vraag een gratis nieuwsbrief ( keepswinging@live.nl).